Ηενδομητρίωση επηρεάζει εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως, πολλές φορές μάλιστα χωρίς να διαγιγνώσκεται έγκαιρα. Πρόκειται για μια χρόνια, φλεγμονώδη πάθηση, που προκαλεί έντονους πόνους, δυσμηνόρροια και, σε πολλές περιπτώσεις, προβλήματα γονιμότητας. Ενώ η ακριβής αιτία της παραμένει ασαφής για την ιατρική κοινότητα, διάφορες έρευνες δείχνουν πως τόσο γενετικοί, όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες, παίζουν ρόλο στην ανάπτυξή της. Στο άρθρο αυτό, εξετάζουμε τα συμπτώματα, τους παράγοντες κινδύνου και τις διαγνωστικές μεθόδους για την ενδομητρίωση.
Κύριε Σκλαβούνε, μπορείτε να μας εξηγήσετε συνοπτικά τι είναι η ενδομητρίωση;
Στην ενδομητρίωση, ιστός παρόμοιος με το βλεννογόνο της μήτρας (λεγόμενο ενδομήτριο) αναπτύσσεται ελεύθερα στην κοιλιακή κοιλότητα. Ο ιστός αυτός εμφανίζεται συχνά στο περιτόναιο. Ωστόσο, μπορούν επίσης να αναπτυχθούν στα τοιχώματα γειτονικών οργάνων, όπως η ουροδόχος κύστη ή το έντερο. Οι εστίες ενδομητρίωσης είναι ενεργές ανάλογα με τον εμμηνορροϊκό κύκλο.
Μερικές φορές μπορεί να υποχωρήσουν στο τέλος της εμμηνόπαυσης, αλλά ορισμένες γυναίκες εμφανίζουν συμπτώματα ακόμη και μετά από αυτό. Οι εστίες ενδομητρίωσης παράγουν μικρές σταγόνες αίμα, οι οποίες μένουν μέσα στην κοιλιά της ασθενούς.
Επειδή το αίμα δεν μπορεί να απομακρυνθεί, σχηματίζονται συμφύσεις που μπορεί να προκαλέσουν έντονο πόνο. Μετά την περίοδο, σχηματίζονται ουλές οι οποίες ανοίγουν ξανά ανάλογα με τον κύκλο. Το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά στον πολλαπλασιαζόμενο ιστό, οδηγώντας σε φλεγμονή. Η ενδομητρίωση είναι επομένως μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος.
Με ποια συμπτώματα εμφανίζεται;
Καθώς οι εστίες της ενδομητρίωσης μπορούν να εξαπλωθούν σε διάφορα μέρη του σώματος και όργανα, ιδίως στην πύελο, τα συμπτώματα των γυναικών με ενδομητρίωση ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό και είναι δύσκολο να ερμηνευθούν. Ως εκ τούτου, οι ειδικοί αναφέρουν την ενδομητρίωση ως τον χαμαιλέοντα της γυναικολογίας.
Οι περισσότερες γυναίκες με ενδομητρίωση υποφέρουν από τα ακόλουθα σοβαρά συμπτώματα σχεδόν κάθε μήνα:
- Ακραίες κράμπες στην κάτω κοιλιακή χώρα, οι οποίες πρακτικά «βγάζουν νοκ άουτ» πολλές πάσχουσες για μέρες ή μπορούν να υφεθούν μόνο με ισχυρά παυσίπονα.
- Ναυτία
- Αδυναμία του κυκλοφορικού συστήματος
- Τακτικός πόνος σε άλλα μέρη του σώματος, όπως η ουροδόχος κύστη, η βουβωνική χώρα ή ο ώμος, ο οποίος μπορεί να γίνει χρόνιος με την πάροδο του χρόνου
- Έντονος πόνος κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής
- Πόνος κατά την ούρηση.
Μια ιδιαίτερα σοβαρή παρενέργεια της ενδομητρίωσης μπορεί να είναι η υπογονιμότητα της γυναίκας. Ωστόσο, η νόσος συχνά ανακαλύπτεται μόνο κατά την αναζήτηση της αιτίας της υπογονιμότητας μιας γυναίκας. Περίπου το 20-40 % των γυναικών αυτών έχουν ενδομητρίωση.
Ποια είναι τα αίτια και οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη ενδομητρίωσης; Υπάρχει κληρονομικότητα;
Τα αίτια της ενδομητρίωσης δεν έχουν ακόμη αποσαφηνιστεί. Διάφορες θεωρίες έχουν ανά καιρούς έρθει στο προσκήνιο. Στατιστικά, η νόσος αναπτύσσεται συχνότερα σε γυναίκες που έχουν ένα από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- πρώιμη πρώτη έμμηνο ρύση
- Σύντομο εμμηνορροϊκό κύκλο και μεγάλη περίοδο αιμορραγίας
- χειρουργική επέμβαση στη μήτρα
- καθυστερημένη πρώτη εγκυμοσύνη.
Στην εμφάνιση της ενδομητρίωσης σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει η κληρονομικότητα και η γενετική προδιάθεση, καθώς η ενδομητρίωση εμφανίζεται συχνότερα σε ορισμένες οικογένειες. Υπάρχει επίσης η υπόθεση ότι η ενδομητρίωση εξαπλώνεται σε όλο το σώμα με κάθε επόμενη έμμηνο ρύση. Συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει ότι η έμμηνος ρύση προκαλεί διαρροή αίματος μέσω των σαλπίγγων στην κοιλιά, όπου τα κύτταρα της ενδομητρίωσης μπορούν να εξαπλωθούν.
Σύμφωνα με μια μελέτη από την Ιαπωνία, ορισμένα εντερικά βακτήρια, γνωστά ως φουζοβακτήρια, θα μπορούσαν επίσης να διαδραματίσουν ρόλο στην ενδομητρίωση. Η σχέση αυτή πρέπει τώρα να ερευνηθεί περαιτέρω. Εάν τα βακτήρια είναι πράγματι η αιτία, αυτό θα μπορούσε να ανοίξει νέες θεραπευτικές επιλογές στο μέλλον, για παράδειγμα με αντιβιοτικά.
Ποιες μορφές ενδομητρίωσης υπάρχουν;
Ανάλογα με την επιφάνεια στην οποία εμφυτεύεται και αναπτύσσεται η ενδομητρίωση, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις βασικές μορφές:
- Επιφανειακή περιτοναϊκή ενδομητρίωση, όπου οι αλλοιώσεις εμφανίζονται στην περιοχή του περιτόναιου
- Ωοθηκική ενδομητρίωση (ή ωοθηκικό ενδομητρίωμα), το οποίο προκαλεί κύστεις ωοθηκών με σοκολατοειδές περιεχόμενο
- Εν τω βάθει διηθητική ενδομητρίωση, η οποία προσβάλλει και διηθεί άλλα πυελικά όργανα (ουρητήρες, ουροδόχος κύστη, ιερομητρικοί σύνδεσμοι, έντερο)
- Εξωγεννητική ενδομητρίωση, που προσβάλλει απομακρυσμένα όργανα, όπως είναι ο πνεύμονας, το ήπαρ, ο εγκέφαλος
Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), η ενδομητρίωση κατηγοριοποιείται σε τέσσερα στάδια (I, II, III και IV), σύμφωνα με το πώς αξιολογούνται χειρουργικά το μέγεθος και η θέση των ενδομητριωτικών αλλοιώσεων, καθώς και η έκταση των συμφύσεων.
Μια πιο ιδιαίτερη κατηγορία ενδομητρίωσης, είναι αυτή στο τοίχωμα της μήτρας, όπου το έκτοπο ενδομήτριο διεισδύει στο εσωτερικό της και παίρνει τη μορφή της «αδενομύωσης». Η αδενομύωση συνυπάρχει συχνά με την ενδομητρίωση, προκαλώντας την εκδήλωση συμπτωμάτων, όπως κοιλιακό άλγος, υπογονιμότητα, δυσμηνόρροια, καθώς επίσης και διαταραχές του κύκλου, με πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ασθενών.
Μπορεί η ενδομητρίωση να επηρεάσει άλλες περιοχές του σώματος εκτός από τη μήτρα;
Μερικές φορές εστίες ενδομητρίωσης σχηματίζονται και σε άλλα όργανα εκτός από τη μήτρα, όπως η ουροδόχος κύστη ή το έντερο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα και πόνο κατά την ούρηση και τις κινήσεις του εντέρου. Πολύ σπάνια, αναπτύσσονται εκτός της πυέλου, για παράδειγμα στους πνεύμονες. Η δύσπνοια είναι τότε μια πιθανή συνέπεια.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της ενδομητρίωσης στη γονιμότητα; Μπορεί να αποτελέσει αιτία υπογονιμότητας;
Η ενδομητρίωση μπορεί προκαλέσει δυσκολίες ή και να ακυρώσει τελείως την επιθυμία μιας γυναίκας ή ενός ζευγαριού για τεκνοποίηση. Αυτό συμβαίνει διότι η ασθένεια μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στην ανατομία μιας γυναίκας, όπως το να μπλοκάρει τις σάλπιγγες ή να προκαλέσει πίεση στα ωάρια. Κατά συνέπεια, παρεμποδίζεται η φυσική διαδικασία της σύλληψης. Επίσης, σε ασθενείς με ενδομητρίωση είναι αισθητά χειρότερη η ποιότητα των ωαρίων, άρα η ικανότητα γονιμοποίησης μειώνεται γρηγορότερα. Αξίζει να σημειωθεί στις μέρες μας, σε σχέση με πριν από 50 χρόνια, οι γυναίκες τεκνοποιούν κατά μέσο όρο δέκα χρόνια αργότερα, με αποτέλεσμα η ενδομητρίωση να μπορεί να αναπτυχθεί δέκα χρόνια περισσότερο. Το ίδιο ισχύει και για την ποιότητα των διαθέσιμων ωαρίων.
Σε ένα «υγιές» ζευγάρι, η πιθανότητα εγκυμοσύνης είναι περίπου 15-20% ανά μήνα. Για τις γυναίκες με ενδομητρίωση, η πιθανότητα αυτή μειώνεται σε περίπου 5-10%. Επομένως, η γονιμότητα μιας γυναίκας με ενδομητρίωση μειώνεται κατά περίπου 50 %, όπου ο κίνδυνος εξαρτάται από τη σοβαρότητα της ενδομητρίωσης.
Πώς γίνεται, τέλος, η διάγνωση για την ενδομητρίωση; Γιατί είναι μια υποδιαγνωσμένη πάθηση;
Εάν υπάρχει υποψία ενδομητρίωσης, είναι απαραίτητο να ληφθεί λεπτομερές ιατρικό ιστορικό: αυτό περιλαμβάνει πιθανή ενδομητρίωση στην οικογένεια και τα τρέχοντα συμπτώματα, ενώ μπορεί επίσης να τεθούν ερωτήσεις σχετικά με τις κινήσεις του εντέρου, την ούρηση και τη σεξουαλικότητα. Στη συνέχεια απαραίτητη για τη διάγνωση είναι η διενέργεια γυναικολογικών εξετάσεων που περιλαμβάνουν υπερηχογράφημα και ψηλάφηση.
Ένα λεπτομερές υπερηχογράφημα μπορεί ήδη να παράσχει πληροφορίες σχετικά με το αν υπάρχει ενδομητρίωση και ποια όργανα επηρεάζονται. Οι εξειδικευμένοι στην ενδομητρίωση ιατροί έχουν μεγάλη εμπειρία στη διενέργεια τέτοιων απεικονίσεων.
Στην οριστική διάγνωση της ενδομητρίωσης ωστόσο σημαντικό ρόλο παίζει η λαπαροσκόπηση. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτή θεωρούνταν η μόνη μέθοδος διάγνωσης της ενδομητρίωσης πέραν πάσης αμφιβολίας. Ωστόσο, οι ειδικοί συμβουλεύουν ότι η λαπαροσκόπηση πρέπει να διενεργείται κυρίως για θεραπευτικούς σκοπούς και όχι αποκλειστικά για διαγνωστικούς σκοπούς. Κατά τη διάρκεια αυτής της εξέτασης, οι ειδικοί εξετάζουν την κοιλιά χρησιμοποιώντας τη λεγόμενη τεχνική της κλειδαρότρυπας (μικρές τομές στην κοιλιά). Στη συνέχεια αναζητούνται μέσω ειδικών καμερών πολύ υψηλής ευκρίνειας οι εστίες ενδομητρίωσης. Εάν ανακαλυφθούν εστίες, αφαιρούνται, διαφορετικά θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται και μπορεί να επηρεάσουν και άλλα όργανα.
Mια πρόσφατη καναδική μελέτη σε 30.000 γυναίκες διαπίστωσε ότι χρειάστηκαν κατά μέσο όρο περισσότερα από 5 χρόνια για να διαγνωστούν με ενδομητρίωση οι γυναίκες με χρόνιο κοιλιακό άλγος, κυρίως κατά την έμμηνο ρύση. Η κατάσταση δυσκολεύει ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι η ασθένεια αυτή ήταν ουσιαστικά άγνωστη στην ιατρική εκπαίδευση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Γι’ αυτό η ενδομητρίωση ως και πρόσφατα χαρακτηριζόταν ως μια υποδιαγνωσμένη πάθηση. Ωστόσο, η ασθένεια είναι γνωστή για πάνω από εκατό χρόνια και έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει.
Ευχαριστούμε θερμά τον Δρ. Παναγιώτη Σκλαβούνο, Μαιευτήρα-Γυναικολόγο, Γυναικολόγο-Ογκολόγο για τις επιστημονικές πληροφορίες.